dr. Milly van de Ploeg docent-specialist ouderengeneeskunde
De Zilveren draad: Integratie van ouderengeneeskunde in het geneeskundecurriculum
Door de veranderende demografie en epidemiologie neemt het aantal ouderen en mensen met multimorbiditeit in de zorg toe. Er was binnen het Leidse geneeskundecurriculum tot nu toe relatief beperkte aandacht voor de zorg voor deze groeiende patiëntengroep. Aanleiding om dit te veranderen was het nieuwe raamplan Artsopleiding 2020 en de daarbij horende curriculumherziening. De Zilveren Draad is een nieuwe didactische structuur die ouderengeneeskunde vanaf dag één integreert in het geneeskundeonderwijs in het Leiden Universitair centrum (LUMC).
Het doel van de Zilveren Draad is, om er voor te zorgen dat na het doorlopen van het nieuwe curriculum geneeskunde van het LUMC, alle artsen kennis, vaardigheden en attitude hebben die nodig zijn voor passende zorg aan ouderen, altijd en overal.
De Zilveren draad wordt ontwikkeld door een interdisciplinaire samenwerking binnen het LUMC Centrum voor Ouderengeneeskunde (LCO). Het LCO heeft zich als doel gesteld om gedurende de hele opleiding het thema ouderen door het nieuwe curriculum voor de bachelor en master geneeskunde van het LUMC heen te vlechten met aandacht voor zowel eerste- als tweedelijnszorg. Vanuit de visie van het LCO en het raamplan Artsopleiding 2020 zijn allereerst leerdoelen vastgesteld. Vervolgens zijn passende onderwijsvormen ontwikkeld. Hiertoe werd nauw samengewerkt tussen professionals, studenten en ouderen. In overleg met de verschillende onderwijscoördinatoren wordt ernaar gestreefd in alle onderdelen van het curriculum aandacht te besteden aan ouderengeneeskundige onderwerpen.
In 2023 is het nieuwe curriculum, raamplan Artsopleiding 2020, van start gegaan. Door het hele curriculum heen is onderwijs over ouderenzorg geïntegreerd, zie Figuur 1. Voorbeelden van terugkerende onderwerpen zijn de biologie van veroudering (hallmarks of ageing), een holistische benadering, diversiteit, veerkracht en kwetsbaarheid, het geriatrisch onderzoek en passende zorg.
Figuur 1.
Legenda: geel= gerealiseerd, grijs= in ontwikkeling
In het nieuwe geneeskundecurriculum van het LUMC heeft de ouderengeneeskunde een prominentere plaats gekregen en is beter geïntegreerd in alle onderdelen. De verwachting is dat op deze manier wordt bijgedragen aan het opleiden van toekomstbestendige artsen, die na afronding van het curriculum beschikken over de kennis en vaardigheden om altijd en overal passende zorg aan ouderen te bieden.
Auteurs/projectgroep
prof. dr. W. P. Achterberg, hoogleraar ouderengeneeskunde, LUMC, afdeling PHEG & SOOL, Leiden
dr. A.A. Akintola, specialist ouderengeneeskunde, LUMC, afdeling PHEG, Leiden
drs. F.A.A. Bron-Vernooy, docent specialist ouderengeneeskunde, LUMC, afdeling PHEG, Leiden
dr. Ir. Y. Drewes, arts maatschappij & gezondheid, coördinator master Health, Ageing and Society, LUMC, afdeling Ouderengeneeskunde
prof. dr. J. Gussekloo, hoogleraar huisartsgeneeskunde, LUMC, afdeling Ouderengeneeskunde & PHEG
dr. ir. D. van Heemst, associate professor Biology of Ageing, LUMC, afdeling Ouderengeneeskunde
drs. C.R.J. Janssen, specialist ouderengeneeskunde, LUMC, afdeling PHEG Leiden
drs. B.J.A. de Leede, senior onderwijskundige & opleidingscoördinator, LUMC, SOOL & afdeling PHEG, Leiden
prof. dr. S.P. Mooijaart, internist-ouderengeneeskunde, LUMC, afdeling Ouderengeneeskunde
dr. A. Oleksik, LUMC, internist-ouderengeneeskunde, LUMC, afdeling Ouderengeneeskunde
dr. M.A. van der Ploeg, specialist ouderengeneeskunde, LUMC, afdeling PHEG en SOOL, Leiden
drs. D.M.S. RAS, specialist ouderengeneeskunde, LUMC, PHEG, Leiden
Vertegenwoordigers van het Ouderenberaad Zuid-Holland Noord
Het universitair Netwerk voor de Care sector Zuid-Holland (UNC-ZH):
onderzoeksnetwerk in de ouderenzorg
Eveline Korving
Binnen het LUMC is de samenwerking op het gebied van ouderenzorg en- geneeskunde sterk. Het UNC-ZH is samen met de opleiding tot Specialisme Ouderengeneeskunde in Leiden een belangrijke partner in het LUMC Centrum voor Ouderengeneeskunde. Bij SOOL kun je je opleiding combineren met het doen van wetenschappelijk onderzoek. Hierin ligt een belangrijke samenwerking voor SOOL met het UNC-ZH. Veel van deze onderzoeken in aioto-trajecten worden uitgevoerd in het UNC-ZH: artsen in opleiding tot onderzoeker (aioto’s) doen hun onderzoek in de zorgorganisaties uit het netwerk.
UNC-ZH in 2024: Kennis maken als kerntaak
Onze slogan is: Samen kennis maken, delen en toepassen. Dit heeft betrekking op onze drie kerntaken: het ontwikkelen van nieuwe kennis, deze kennis delen met wetenschap en praktijk en tools aanbieden om de kennis in de praktijk toe te passen.
De kennisontwikkeling – het onderzoek doen – is hierin onze basis. Wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met de praktijk om de ouderenzorg te verbeteren. In 2024 stond deze basis weer als een huis: 26 onderzoeken, 2 promotietrajecten afgerond en nieuwe onderzoeken gestart. Om zo de zorg voor ouderen steeds meer ‘evidence based’ te maken: bewezen wat (beter) werkt en niet werkt.
Start nieuwe aioto van SOOL met onderzoek bij het UNC-ZH
In 2024 startte Yara Schepen met haar onderzoek naar symptoomlast en symptoomherkenning voor mensen met dementie in de palliatieve fase (SYMPA-DEM studie). Zij wordt in haar onderzoek onder andere begeleid door specialist ouderengeneeskunde en senior onderzoeker Maartje Klapwijk.
UNC-ZH klaar voor de toekomst
In 2024 hebben we binnen het netwerk hard gewerkt aan een versterkte samenstelling van het team en een nieuwe indeling van de aandachtsgebieden van onderzoek. In het team is een Dagelijks Bestuur aangesteld en een manager. Ook is het valorarisatieteam van start gegaan: dit team gaat aan de slag met het vertalen van de ontwikkelde kennis, het ‘waarde toekennen’ door het geschikt te maken voor toepassingen in de praktijk en onderwijs.
De thema’s van onderzoek zoals we die kenden hebben we herschikt in de speerpunten Herstel en Welbevinden, waarna een onderverdeling volgt in de aandachtsgebieden Interventies, Organisatie van zorg, Participatie, Passende (medische) zorg en Technologie. Deze indeling sluit goed aan bij de kennisontwikkeling en behoefte van praktijk en onderwijs. Alles is terug te vinden op onze website www.unc-zh.nl/onderzoeken.
Kennisontwikkeling in de ouderenzorg
Ook masterstudenten Health, Ageing and Society doen onderzoek in het UNC-ZH, bijvoorbeeld in de vorm van een wetenschapsstage. Ook in 2024 bezochten studenten van deze master lidorganisaties van het UNC-ZH voor een blik in de verpleeghuispraktijk. De opleidingen en het netwerk bieden samen een mooi platform voor kennisontwikkeling in de ouderenzorg. Om nog meer uitwisseling met het onderwijs te bewerkstelligen zijn we een samenwerkingsverband aangegaan met Vitale Delta (4 hogescholen) en met Hogeschool Utrecht (op geriatrische revalidatie). Op fysiotherapie is sinds een aantal jaar een duurzame samenwerking tot stand gekomen voor studenten van de Hogeschool Leiden. Daarnaast zijn er constructieve contacten voor het mbo-onderwijs.
Een sterke samenwerking in de ouderenzorg
Het Universitair Netwerk voor de Care sector Zuid-Holland (UNC-ZH) bestaat sinds 2005. Dit netwerk is een samenwerkingsverband tussen de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde (PHEG) van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en twaalf grote zorgorganisaties in Zuid-Holland. Alle deelnemers van het netwerk zetten zich in voor wetenschappelijk onderzoek om zo de ouderenzorg te kunnen verbeteren. Er zijn nog vijf academische netwerken in ouderenzorg [ https://academischeouderenzorg.nl/ ], hiermee is continue landelijke samenwerking en kennisuitwisseling op verschillende niveaus en thema’s.
De verbinding met AGE en LUMC
De thema’s van het UNC-ZH sluiten binnen het LUMC aan bij de Academische werkplaats voor Geriatrie in de Eerstelijn en langdurige Zorg (AGE). Deze werkplaats voor geriatrie is onderdeel van de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde (PHEG) van het LUMC. Het doel van het onderzoeksprogramma van AGE is het verbeteren van (de organisatie) van medische zorg aan ouderen, gebaseerd op wetenschappelijke kennis en evidentie. Het UNC-ZH draagt hieraan bij door de zorgpraktijk, het onderzoek en onderwijs en nascholing zo veel mogelijk te integreren.
Op de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde en binnen het LUMC zijn er sterke verbindingen in onder andere onderzoek en onderwijs over de zorg voor ouderen. Hierin werken we samen met SOOL en de master Health, Ageing and Society en specialisaties in het LUMC. Deze verbindingen zijn verstevigd in het LUMC Centrum voor Ouderengeneeskunde (LCO).
Motor tot verbinding
Het LUMC heeft in de ouderenzorg o.a. als missie om zorg, onderzoek en onderwijs/opleiding en nascholing te verbinden. De afdeling PHEG heeft het voordeel dat voor de huisarts- en specialist ouderengeneeskunde onderzoek, opleiding, nascholing en onderwijs heel dicht bij elkaar is georganiseerd. Daarnaast zijn zowel de landelijke NHG-kaderopleiding ouderenzorg voor huisartsen en de landelijke kaderopleiding specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn beide aan de afdeling PHEG verbonden. Deze kaderopleidingen hebben een uitstekende samenwerking, zo zijn er bijvoorbeeld regelmatig gezamenlijke terugkomdagen.
Wetenschapsavonden ouderengeneeskunde
dr. Maartje Klapwijk, specialist ouderengeneeskunde
Wetenschapsavond Ouderengeneeskunde
Er is het hele jaar de eerste donderdag van de maand door het opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde van het LUMC een nascholing georganiseerd. Het afgelopen jaar was bewust gekozen voor het grotendeels online continueren van de wetenschapsavonden, mede door de hoge opkomst bij de digitale versies. Daarnaast zijn er 2 avonden in het LUMC geweest om ook avonden te hebben waarbij er nog meer mogelijkheid is voor interactie en discussie over de onderwerpen tussen specialisten ouderengeneeskunde en huisartsen (en zij die daarvoor in opleiding zijn).
Deze avonden kunnen altijd alleen gevolgd worden na aanmelding via het secretariaat van het Specialisme Ouderengeneeskunde Opleiding Leiden (SOOL). (sool@lumc.nl)
Opening; Opleiding en UNC-ZH
De eerste donderdag is ook de ‘terugkomdag’ van perifere opleiders, zodat meteen
hierna om 17.00 uur gestart kan worden met mededelingen vanuit het opleidingsinstituut en vanuit het UNC-ZH.
Voordrachten
Voor de digitale versie is gekozen voor twee plenaire voordrachten van elk twintig minuten met tien minuten om met elkaar in discussie te gaan en kennis te delen en over verschillende actuele ouderengeneeskundige onderwerpen. Hierna was er een pauze van 15 minuten. Daarna waren er 3 plenaire voordrachten. Van de vijf plenaire voordrachten, worden er in principe drie verzorgd door aios ouderengeneeskunde en twee door medisch specialisten uit binnen- en buitenland. Alle voordrachten zijn nadrukkelijk gericht op de toepasbaarheid in de praktijk en Evidence Based Medicine. Ook bij de online versie is er een onderbreking in het programma zodat de deelnemers even pauze hebben.
Onderwerpen
De opkomst op deze avonden was erg goed, steeds rond de 40 tot 60 deelnemers. Een aantal relevante onderwerpen en titels van presentaties van sprekers in 2024 waren onder andere:
Langdurig PPI-gebruik, nog meer risico dan gedacht?
Aandacht voor seksualiteit en intimiteit bij ouderen
Innovaties hoorhulpmiddelen
Het effect van statie gebruik op de ‘all-cause’ mortaliteit bij ouderen met en zonder dementie in het verpleeghuis
Zorg en welzijn van oudere migranten in Nederland
De wijkkliniek: een ziekenhuisafdeling in het verpleeghuis
E-health en ouderen
Accreditatiepunten
De wetenschapsavond bleek weer een uitermate geschikt platform voor het uitwisselen van recente en wetenswaardige wetenschappelijke kennis binnen de ouderengeneeskunde, het communiceren van nieuws uit het UCN-ZH, het versterken van de banden met opleiders, specialisten ouderengeneeskunde en huisartsen in de regio. Deze wetenschapsavonden per jaar zijn voor elke bijeenkomst voor twee uur geaccrediteerd voor huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde en aan deelname zijn geen kosten verbonden. Wel is het vriendelijke verzoek om de toetsvragen in te vullen aan het eind van elke presentatie en het evaluatie formulier door middel van de QR code aan het einde van de avond.
Aanmelden
In verband met de accreditatie is aanmelden essentieel, inschrijven is ook in 2025 weer mogelijk via het secretariaat van de opleiding specialisme ouderengeneeskunde: sool@lumc.nl.
Indien u het op prijs stelt uitnodigingen voor de wetenschapsavond te ontvangen, kunt zich hiervoor eveneens aanmelden via sool@lumc.nl
dr. Susanne de Kort, specialist ouderengeneeskunde, coördinator
Afgelopen jaar liepen de onderwijsdagen van onze twee leergangen weer mooi synchroon
(door corona varieerden lange tijd de start en slotdata). Nu start de kaderopleiding jaarlijks
in september om bijna 2 jaar later met een mooi certificaat in juni af te kunnen ronden. Dit
hervatte ‘academische jaarritme’ stelt ons in staat om bijvoorbeeld gezamenlijke site visits te
organiseren, voor deelnemers die onverhoopt vertraging oplopen een nette nieuwe
instroomdatum te hebben en geïnteresseerden weten zo ook dat zij in september 2025
weer op een nieuwe startdatum kunnen rekenen.
Halverwege 2024 breidden we ons team uit met de komst van groepsbegeleider kaderarts
specialist ouderengeneeskunde Esmay Stokman. Samen met kaderhuisarts Shanti Brandon
begeleidt zij de leergang die net gestart is. De groepsbegeleiders van leergang 2023 zijn
kaderhuisarts Clara van den Dool en kaderarts specialist ouderengeneeskunde Yvonne
Martens. Nadat we in 2023 meer geïnteresseerden hadden dan de 24 deelnemers die we
konden toelaten (nooit eerder was de groep maximaal gevuld) viel het aantal van 14
deelnemers dit jaar wat tegen. We kunnen dit niet duidelijk verklaren omdat de PR
activiteiten hetzelfde zijn geweest. Gelukkig is het voor de groepsdynamiek nog altijd een
goed gevulde groep van een gelijkmatig verdeeld aantal huisartsen en specialisten
ouderengeneeskunde en dit jaar voor het eerst ook een ziekenhuisarts. Dit is geheel volgens
onze wens en visie om ook in de eerstelijn geïnteresseerde medische specialisten toe te
laten tot onze opleiding.
In december vond in samenwerking met Design Innovation Group en prof. dr. Judith Rietjens
een zeer geslaagde ‘site visit’ plaats aan de faculteit Industrieel Ontwerp van de TU Delft. De
deelnemers leerden over de principes van ‘design thinking’ en oefenden met verschillende
tools zoals speculative scenario thinking en persona’s. Men kon de brug naar het eigen
kwaliteitsproject (belangrijk onderdeel van de kaderopleiding) slaan waarin geoefend wordt
met innovatief denken en de voortrekkersrol vervullen in zorgvernieuwing.
